Ciężar dowodu to jedna z podstawowych zasad postępowania cywilnego, odnosząca się do postępowania w czasie rozprawy, składania pism procesowych i powoływania świadków. Świadomość zasady ciężaru dowodu jest kluczowa dla osób występujących przed sądem, a brak jej prawidłowego zrozumienia i stosowania podczas postępowania cywilnego może skutkować przegranym procesem.

Czym jest ciężar dowodu?

Zgodnie z art. 6 Kodeksu cywilnego ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z faktu tego wywodzi skutki prawne.

Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 2 lutego 2010 r., II PK 184/09 (OSNP 2011 nr 13-14, poz. 180) doprecyzował praktyczne rozumienie ciężaru dowodu. Sąd Najwyższy wskazał, iż rozkład ciężaru dowodu w procesie cywilnym kształtuje się dynamicznie, gdyż strony równocześnie przedstawiają twierdzenia i dowody na ich poparcie, zwalczając wzajemnie swe stanowiska.

Rozkładem ciężaru dowodów w procesie cywilnym rządzą następujące reguły:

– faktów tworzących prawo powinien w zasadzie dowieść powód;

– faktów uzasadniających odpowiedź na zarzuty pozwanego także dowodzi powód;

– faktów uzasadniających zarzuty przeciwko roszczeniu powoda dowodzi pozwany;

– faktów tamujących oraz niweczących powinien dowieść przeciwnik tej strony, która występuje z roszczeniem, czyli z zasady pozwany.

Według najbardziej podstawowej zasady, powoda obciąża dowód faktów prawotwórczych (z których wywodzi skutki prawne). W procesie cywilnym zdarza się jednak, że dowodzenie przesłanek żądania bywa niezwykle trudne, a nawet niemożliwe ze względu na brak dowodów, brak wiedzy strony, itp. 

Ciężaru dowodu w praktyce

Zasada ciężaru dowodu oznacza, że jeśli wskazujemy w pozwie, apelacji, innym piśmie procesowym określone fakty, to musimy przedstawić dowody na ich poparcie. Zgodnie z art. 232 Kodeksu postępowania cywilnego strony postępowania są obowiązane wskazywać dowody dla stwierdzenia faktów, z których wywodzą skutki prawne. 

Zgodnie z art. 230 Kodeksu postępowania cywilnego gdy strona nie wypowie się co do twierdzeń strony przeciwnej o faktach, sąd, mając na uwadze wyniki całej rozprawy, może fakty te uznać za przyznane. Zgodnie z obowiązującym w orzecznictwie stanowiskiem samo zaprzeczenie faktom wskazanym przez stronę przeciwną nie jest wystarczające i procesowo skuteczne. Zgodnie z zasadą ciężaru dowodu jeśli strona przeciwna w procesie przedstawia dowody, na poparcie faktów, którym przeczy strona przeciwna, musi na poparcie tego zaprzeczenia powołać własne dowody.

Ciężar dowodu a dowody w postępowaniu cywilnym

W praktyce zasada ciężaru dowodu opiera się na zgłaszaniu przez strony sporu w pismach procesowych lub podczas rozprawy wniosków dowodowych, mających na celu potwierdzić ich wersję sporu. Przedmiotem dowodu są fakty mające dla rozstrzygnięcia sprawy istotne znaczenie. Strony mogą składać wnioski dowodowe o przeprowadzenie dowodu:

– z zeznań świadków;

– z dokumentów – jeśli dokumenty znajdują się lub należą do przeciwnika procesowego lub innej osoby należy to wskazać we wniosku;

– z opinii biegłych – w wypadkach wymagających wiadomości specjalnych;

– z oględzin – np. przedmiotu, obiektu, nagrań, dokumentu, itp.;

– z przesłuchania stron, z tym że dowód ten jest dopuszczalny jeżeli po wyczerpaniu środków dowodowych lub w ich braku pozostały niewyjaśnione fakty istotne dla rozstrzygnięcia sprawy.