Klauzule abuzywne, zwane inaczej niedozwolonymi klauzulami umownymi dotyczą umów zwieranych między konsumentem a przedsiębiorcą. Klauzule abuzywne nigdy nie dotyczą umów zawieranych między przedsiębiorcami.

Klauzule abuzywne najczęściej można znaleźć ukryte w OWU – Ogólnych Warunkach Umowy, będących załącznikiem do umowy zawartej z firmą ubezpieczeniową, bankiem czy biurem podróży. Na klauzule abuzywne możemy natknąć się także przy zawieraniu umów przez internet, dokonując akceptacji regulaminu, który jest podstawą zawarcia umowy i jej częścią. Zarówno regulaminy jak i OWU są zwykle bardzo długie, większość z nas czyta je pobieżnie, przez co zawieramy umowę w sposób bezprawny regulującą nasze prawa i obowiązki. 

Przedsiębiorca stosujący klauzule abuzywne może spodziewać się kary. Konsument zawierając umowę z klauzulami abuzywnymi ma zapewnioną ochronę. Niniejszy poradnik służy zarówno przedsiębiorcom chcącym uniknąć kar i wskazać konsumentom uprawnienia w przypadku zawarcia umowy z klauzulami abuzywnymi.

1. Klauzule abuzywne? Mamy wolny rynek, jeśli obu stronom wszystko odpowiada to możemy zawrzeć umowę jaką uzgodnimy!

Powszechnie obowiązujące przepisy w Polsce zawierają gwarancję swobody umów. Oznacza to zasadniczą wolność w zawieraniu i kształtowaniu umów w granicach zakreślonych przez prawo. Przedmiotową swobodę sankcjonuje art. 353 indeks 1. Kodeksu cywilnego wskazujący cztery elementy, na których się ona opiera.

353 indeks 1. Strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego.

Jednym z podstawowych elementów prawa zobowiązań, wychodzącym poza ramy zasady swobody umów są właśnie niedozwolone klauzule umowne, znane również jako klauzule abuzywne.

2. Czym są klauzule abuzywne?

Kodeks cywilny posługuje się następującą definicją:

Art. 385 indeks 1 § 1. Postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nie uzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny.

Zatem klauzule abuzywne:

– to postanowienia znajdujące się w regulaminach, wzorcach umów lub ogólnych warunkach umów (wspomniane OWU) stosowanych przez przedsiębiorców w toku ich działalności

– nie dotyczą ceny lub wynagrodzenia, nawet gdy wydaje się być ono wygórowane, pod warunkiem, że zostało sformułowane w sposób jednoznaczny

– nie mają zastosowania w stosunkach między przedsiębiorcami – odnoszą się wyłącznie do relacji przedsiębiorca – konsument.

Kupujesz jako przedsiębiorca? Zapamiętaj!

Gdy korzystając z jakiejś usługi lub zakupując towar działasz w rzeczywistości jako konsument, jednocześnie oficjalnie zawierasz umowę jako przedsiębiorca chcąc skorzystać z możliwości uwzględnienia faktury w kosztach swojej działalności, to nie przysługuje Ci prawo powoływania się na klauzule abuzywne.

3. Czy trudno jest rozpoznać klauzule abuzywne?

Nie. Klauzule abuzywne są łatwe do spostrzeżenia. Rozsądna osoba po przeczytaniu umowy będzie czuć, że zawiera klauzule abuzywne, bo jest nieuczciwa.

4. Jak się uchronić przed podpisaniem umowy zawierającej klauzule abuzywne?

Czytając umowy! Niestety nie ma tu innej rady. Niepokojące jest to, że problem nieczytania umów nie dotyczy wyłącznie wspomnianych OWU, liczących często po kilkanaście stron drobnego druku, lecz także umów 4-5 stronicowych, czyli z prawnego punktu widzenia bardzo krótkich. Mimo, iż prawo chroni konsumentów przez klauzulami abuzywnymi wymaga to przeprowadzenia postępowania administracyjnego i na sprawiedliwość trzeba trochę poczekać

Konsumencie, zapamiętaj!

Jeżeli nie masz czasu przeczytać umowy, OWU lub innych jej części to nie podpisuj! Poproś przedsiębiorcę o ich udostępnienie i dokładnie zapoznaj się z nimi w wolnej chwili. Jeżeli jakieś postanowienia wydadzą Ci się niezrozumiałe zapytaj o nie przedsiębiorcę. Odpowiedź „To są typowe postanowienia wprowadzane przy tego typu umowach” nie powinna Cię satysfakcjonować. Możesz uniknąć zawarcia umowy zawierającej klauzule abuzywne.

Masz zagwozdkę związaną z klauzulami abuzywnymi lub inny problem prawny? Zapraszam Cię do skorzystania z bezpłatnej konsultacji prawnej. Porada może dotyczyć wszelkich aspektów związanych z prowadzeniem firmy, od zakładania firmy od początku, pozyskiwania dofinansowania na start, przez umowy, prawo autorskie, nieuczciwą konkurencję, spory konsumenckie, sprawy sądowe, itp.

5. Czy podpisać umowę, w której znajduje się klauzula abuzywna?

W takiej sytuacji warto jest zwrócić na ten fakt uwagę przedsiębiorcy i poprosić o jej wykreślenie, wskazując na fakt, iż postanowienie jest nieuczciwe i w twoim odczuciu to klauzula abuzywna.

6. Jak sprawdzić czy dana klauzula jest klauzulą abuzywną?

Przykładowe klauzule abuzywne wylicza Kodeks cywilny, a konkretnie art. 385 indeks 3. Są to raptem 23 klauzule a ich spis można pobrać stąd: Klauzule niedozwolone uregulowane Kodeksie cywilnym. 

Sporo? Wręcz przeciwnie, to tylko minimum, które uregulował ustawodawca. Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (UOKiK) prowadzi rejestr, do którego na bieżąco dodawane są klauzule abuzywne. Rejestr jest jawny, bezpłatny i dostępny na stronie Urzędu. W związku ze zmianami w przepisach na chwilę obecną funkcjonują dwa rejestry, można je sprawdzić tutaj: klauzule abuzywne – rejestry.

7. Czy mogę powoływać się na klauzule abuzywne znajdujące się w rejestrach UOKiK?

Klauzule abuzywne znajdujące się w rejestrach UOKiK zostały wydane w indywidualnych sprawach przeciwko konkretnym przedsiębiorcom i konkretnym postanowieniom umownym. Wpisanie klauzuli abuzywnej w stosunku do danego przedsiębiorcy pozwala się powoływać na ten fakt wyłącznie w stosunku do tego konkretnego przedsiębiorcy.

Jeśli znajdziemy w rejestrze klauzulę abuzywną podobną do tej, która dotyczy nas w relacji z innym przedsiębiorcą, istnieje wysokie prawdopodobieństwo, że i w naszej sprawie klauzula zostanie uznana za abuzywną. Warto w tej sytuacji zwrócić się z tym faktem do nieuczciwego przedsiębiorcy, z żądaniem wykreślenia klauzuli abuzywnej z umowy pod rygorem zgłoszenia faktu jej stosowania do UOKiK.

8. Znalazłem w umowie klauzule abuzywne – lepiej zgłosić ten fakt do UOKiK czy dogadać się z przedsiębiorcą?

Z perspektywy twoich interesów – lepiej się dogadać.

Po pierwsze – pozwoli to uniknąć tkwienia w niepewności prawnej spowodowanej oczekiwaniem na wydanie decyzji przez organ w sprawie uznania klauzuli za abuzywną.

Po drugie – Prezes UOKiK nie rozstrzyga o twoich indywidualnych interesach. Jeśli na skutek zawarcia umowy zawierającej klauzule abuzywne poniesiesz szkodę, decyzja Prezesa UOKiK ich nie uwzględni, będziesz musiał wystąpić na drogę sądową – co oznacza dalsze przeciąganie twojej sprawy w czasie oraz ponoszenie dodatkowych kosztów.

Z perspektywy wolnego rynku – lepiej sprawę zgłosić. Karanie nieuczciwych graczy rynkowych za stosowanie umów i regulaminów zawierających klauzule abuzywne jest korzystne dla dobra ogółu – wszyscy niemalże codziennie zawieramy umowy jako konsumenci, a zatem problem ten dotyczy każdego z nas.

9. Zawarłem umowę zawierającą klauzule abuzywne – czy oznacza to że umowa jest nieważna?

Umowa zachowuje ważność i jest wiążąca dla stron. Nieważne są tylko klauzule abuzywne. Kodeks cywilny przewiduje co prawda możliwość utraty mocy przez całą umowę dotkniętą nieważnością, gdy bez tych nieważnych postanowień strony w ogóle nie zawarły umowy, niemniej, niemożliwym byłoby stwierdzenie, że intencją zawierających umowę byłoby niesprawiedliwe potraktowanie tej słabszej strony, czyli konsumenta.

10. Jak wygląda postępowanie w sprawie uznania klauzuli za abuzywną?

Decyzję w sprawie uznania postanowienia umownego za klauzulę abuzywną wydaje Prezes UOKiK. Prezes może określić w niej środki usunięcia trwających skutków naruszenia zakazu posługiwania się postanowieniami stanowiącymi klauzule abuzywne, w szczególności zobowiązać przedsiębiorcę je stosującego do:

– poinformowania konsumentów (w sposób określony w decyzji), będących stronami umów zawartych na podstawie wzorca umownego (OWU, regulaminu, itp.), o uznaniu postanowień tego wzorca za klauzule abuzywne;

– złożenia jednokrotnego lub wielokrotnego oświadczenia o treści i w formie określonej w decyzji, np. przez publikację przeprosin lub przyznanie się do stosowania nieuczciwych praktyk rynkowych w prasie lub na stronie internetowej przedsiębiorcy.

Powyższe środki – w zależności od wagi naruszenia – mogą być stosowane łącznie. Ponadto, Prezes może nakazać publikację decyzji w całości lub w części, z zaznaczeniem, czy decyzja ta jest prawomocna, w określonej w niej formie, na koszt przedsiębiorcy.

11. Chcę zgłosić fakt posługiwania się przez przedsiębiorcę klauzlami abuzywnymi – ile mnie to będzie kosztować?

Absolutnie nic! Od zawiadomienia w sprawie stosowania postanowień stanowiących klauzule abuzywne nie jest pobierana żadna opłata.

12. Jestem przedsiębiorcą i przed Prezesem UOKiK toczy się postępowanie w sprawie stosowania przeze mnie klauzul abuzywnych – co powinienem zrobić?

Jeżeli zobowiążesz się do podjęcia lub zaniechania konkretnych działań zmierzających do zakończenia dalszego naruszania przez Ciebie zakazu stosowania postanowień umowy stanowiących klauzule abuzywne to istnieje możliwość aby Prezes UOKiK zastosował wobec Ciebie właśnie te samodzielnie zaproponowane środki. Jeżeli Prezes UOKiK postanowi wydać w stosunku od Ciebie taką decyzję, jednocześnie nałoży w niej na Ciebie obowiązek składania mu w informacji o stopniu realizacji zobowiązań oraz może nałożyć termin wykonania zobowiązań oznaczonych w decyzji.  Jeżeli okaże się, że nie wykonujesz decyzji lub została ona wydana w oparciu o nieprawdziwe lub niekompletne informacje Prezes może uchylić decyzję z urzędu, a ponadto nałożyć na Ciebie karę do 50.000 euro (!).

13. Czy za stosowanie klauzul abuzywnych są kary?

Tak i to wysokie – 10% obrotu (nie zysku!) osiągniętego w roku obrotowym poprzedzającym rok nałożenia kary, jeżeli przedsiębiorca stosował klauzule abuzywne, choćby nieumyślnie.

14. Masz problem z klauzulami abuzywnymi i nadal nie wiesz co zrobić?

Jeżeli zawarłeś umowę zawierającą klauzule abuzywne możesz skorzystać z pomocy miejskiego lub powiatowego rzecznika konsumentów, który jest zatrudniony w każdym powiecie w Polsce (a więc także blisko Ciebie) i udzieli Ci bezpłatnej pomocy prawnej. Możesz także zwrócić się do którejś z organizacji prokonsumenckich, finansowanych z budżetu państwa. Złożenie zawiadomienia w sprawie umowy zwierającej klauzule abuzywne nic nie kosztuje i poza tym i mniej nieuczciwych firm na rynku, tym lepiej dla gospodarki. Jeśli potrzebujesz więcej informacji, sprawdź je w tym miejscu na stronie UOKiK.

.

Czy wiesz, że klauzule abuzywne to wcale nie najczęstsze błędy, jakie przy zawieraniu umów najczęściej popełniają młodzi przedsiębiorcy? O tym jakie to błędy i jak ich uniknąć piszę w bezpłatnym e-booku „16 błędów, które najczęściej pobierają młodzi przedsiębiorcy”