Przepisy powszechnie obowiązującego prawa, z ustawą z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych na czele, przyznają szereg praw twórcom, bez konieczności podejmowania w tym celu jakichkolwiek czynności. Ochrona obejmuje nie tylko twórczość w rozumieniu sztuki, lecz także utwory będące wynikiem naszej działalności intelektualnej, jak opisy produktów w sklepie internetowym, wpisy na blogu czy fotografię produktową.

Ochrona praw autorskich nie jest jednak nieograniczona. Jednym z ograniczeń praw autorskich jest prawo cytatu. Mimo, iż idea prawa cytatu nie powinna budzić większych wątpliwości, wciąż mnóstwo osób niezasadnie powołując się na nią korzysta bezprawnie z cudzych praw autorskich, narażając się w ten sposób na konsekwencje prawne – natury finansowej jak i karnej.

Dowiedz się więcej o odpowiedzialności cywilnej i karnej za naruszenie praw autorskich

Prawo cytatu – podstawa prawna

Zgodnie z art. 29 ustawy ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych:

„Wolno przytaczać w utworach stanowiących samoistną całość urywki rozpowszechnionych utworów oraz rozpowszechnione utwory plastyczne, utwory fotograficzne lub drobne utwory w całości, w zakresie uzasadnionym celami cytatu, takimi jak wyjaśnianie, polemika, analiza krytyczna lub naukowa, nauczanie lub prawami gatunku twórczości.”

Prawo cytatu – zasady

Działanie w ramach prawa cytatu polega na możliwości – nieodpłatnego oraz z pominięciem uzyskania zgody autora – korzystania z cudzej własności intelektualnej, przy zachowaniu następujących zasad:

1. utwór musi być rozpowszechniony, tzn. udostępniony w jakikolwiek sposób publicznie za zezwoleniem twórcy

2. cytowany utwór może być udostępniony tylko we fragmencie, z wyjątkiem utworów plastycznych fotograficznych lub drobnych utworów, które mogą być udostępnione w całości

3. w zakresie uzasadnionym celem cytatu

Ta zasada stanowi podstawowy problem, z którym zmagają się przede wszystkim uczciwi cytujący, głównie youtuberzy (o tym szerzej poniżej). Zakres odnosi się więc do długości cytowanego filmu, muzyki czy tekstu.

4. uzasadnionym celami takimi jak polemika, analiza krytyczna lub naukowa, nauczanie lub prawami gatunku twórczości

Oznacza to, iż przestrzegając zasad prawa cytatu możemy:

– prowadzić działalność krytyka filmowego, serialowego, literackiego, itp.;

– korzystać nawet z twórczości naszej konkurencji, np. celem polemiki;

– dokonywać analiz twórczości osób stanowiących wobec siebie konkurencję;

– wykorzystywać cudzą twórczość celem nauczania (poniżej więcej o działalności szkoleniowej).

Mimo, iż czwarta z zasad cytatu pozwala na krytykę, analizę czy polemikę, nie zwolni nas z ewentualnej odpowiedzialności z tytułu naruszenia dóbr osobistych, jeżeli będzie ona sprowadzać się do znieważenia twórcy lub będzie w sposób oczywisty nieobiektywna.

Prawo cytatu – przykłady

Prawo cytatu nastręcza wielu problemów, przede wszystkim osobom, które chcą być fair i korzystać z niego w sposób zgodny z prawem. Poniżej przytaczam przykłady częstych wątpliwości przy stosowaniu prawa cytatu.

Prawo cytatu, a Facebook i blogi

Wklejenie na swojego bloga czy Facebooka cudzego tekstu ze wskazaniem autorstwa i źródła nie jest prawem cytatu, nawet jeśli ktoś to robi tylko dlatego, że to świetny tekst. Na Facebooku – zamiast kopiować – udostępnij, na blogu – wklej link, a zamiast kopiować tekst podziel się własnymi wrażeniami. Nie ma znaczenia, że robisz to w sposób niekomercyjny (np. blog ma cel wyłącznie hobbystyczny, nie zarabiasz na nim) i tak grozi Ci odpowiedzialność zarówno finansowa jak i karna.

Dowiedz się więcej o odpowiedzialności za naruszenie praw autorskich mimo braku winy naruszającego

Prawo cytatu na youtube – film, muzyka – ile sekund ?

Nie ma ani granicy maksymalnej, ani granicy zawsze dopuszczalnej. Są za to punkty 2,3 i 4 zasad prawa cytatu – (2) musi być to fragment, (4) musi być cel użycia i dopiero ten cel determinuje możliwy (3) zakres, a zatem długość wykorzystanego fragmentu. Dla jednego celu będzie to 5, dla innego nawet 30 sekund. Wydaje mi się, że kierując się zdrowym rozsądkiem i działając w sposób uczciwy, uzasadniony, nie sposób dopuścić się naruszenia.

Prawo cytatu – fotografia

Wklejenie cudzego zdjęcia na bloga do pasującego do naszego wpisu ze względu na tematykę nie stanowi prawa cytatu. Wykorzystanie cudzego zdjęcia celem dokonania analizy krytycznej jest zgodne z prawem cytatu.

Prawo cytatu w działalności szkoleniowej

Problem prawa autorskiego w działalności szkoleniowej jest jednym z najczęstszych, z którym w ostatnim czasie zgłaszają się do mnie zarówno przesiębiorcy, jak i osoby dopiero rozważające rozpoczęcie własnej działalności. Zastanawia mnie to czy bardziej wynika to z niesłabnącego na popularności coachingu czy popularyzacji sprzedaży kursów i szkoleń online. Najczęstszym pytaniem jest to czy można korzystać w ramach własnych szkoleń (w tym w ramach materiałów szkoleniowych) z efektów cudzej pracy – zarówno liderów w swoich dziedzinach, jak i mniejszym specjalistów, będących de facto naszą konkurencją.

Działalność szkoleniowa jak najbardziej pozwala na korzystanie w ramach prawa cytatu z cudzej twórczości, w celach takich jak nauczanie, polemika, analiza krytyczna lub naukowa. Jednak dobierając odpowiedni fragment cudzego utworu należy mieć na względzie cel jego użycia, który wpływa następnie na zakres użytego fragmentu.

Przykładem bezprawnego, a zatem niemieszczącego się w ramach prawa cytatu wykorzystaniem cudzego utworu, będzie działalność, w ramach której będziemy prowadzić szkolenia na podstawie książki, w której autor przedstawił swoją autorską metodę na zarządzanie czasem, nawet w przypadku oficjalnego informowania, iż szkolenie opiera się na metodzie stworzonej przez inną osobę. Dla prowadzenia takiej działalności niezbędne będzie uzyskanie zgody autora książki.

Prawo cytatu, a prawa autorskie osobiste

Prawo cytatu w żaden sposób nie ogranicza autorskich praw osobistych do utworu. W praktyce oznacza to, iż wykorzystując fragmenty cudzych utworów mamy bezwzględny obowiązek oznaczenia ich autora.