Postępowanie upadłościowe ma na celu zabezpieczyć interesy dłużnika przez ograniczenie jego upadłości za własne długi, pod warunkiem złożenia wniosku o upadłość w odpowiednim terminie. Z drugiej strony postępowanie upadłościowe zabezpiecza interesy wierzycieli poprzez zabezpieczenie majątku dłużnika i spłacanie wierzytelności w sposób, by uniknąć pokrzywdzenia niektórych wierzycieli kosztem innych.
Aktualnie sądy są przeładowane sprawami upadłościowymi, w szczególności dotyczącymi upadłości firm budowlanych i upadłości konsumenckiej, a firmy starają się zawczasu zapobiec negatywnym konsekwencjom finansowym, które grożą im w przypadku złożenia wniosku o upadłość przez dłużnika.
Kiedy należy złożyć wniosek o upadłość?
Upadłość ogłasza się w stosunku do dłużnika, który stał się niewypłacalny. Dłużnik jest niewypłacalny, jeżeli utracił zdolność do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych. Domniemuje się, że dłużnik utracił zdolność do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych, jeżeli opóźnienie w wykonaniu zobowiązań pieniężnych przekracza trzy miesiące, a dłużnik będący osobą prawną albo jednostką organizacyjną nieposiadającą osobowości prawnej staje się niewypłacalny także wtedy, gdy jego zobowiązania pieniężne przekraczają wartość jego majątku, a stan ten utrzymuje się przez okres przekraczający dwadzieścia cztery miesiące.
Rozwiązanie umowy na wypadek ogłoszenia upadłości
W przypadku ogłoszenia upadłości wierzyciel może uzyskać zaspokojenie z masy upadłościowej, zgłaszając swoją wierzytelność do listy wierzytelności. W praktyce zaspokojenie z masy upadłości, biorąc pod uwagę zasady kolejności zaspokajania wierzycieli, może być trudne, a w przypadku zgłoszenia przez dłużnika wniosku o upadłość w odpowiednim terminie, nie można będzie go pociągnąć do odpowiedzialności odszkodowawczej.
Chcąc uchronić się przed konsekwencjami ogłoszenia upadłości przez kontrahenta wiele firm w umowach zawiera postanowienie:
W przypadku ogłoszenia upadłości, którejkolwiek ze stron umowa ulega rozwiązaniu, a każda ze stron zobowiązana jest do zwrotu drugiej stronie tego, co w ramach tej umowy otrzymała.
Czy postanowienie rozwiązujące umowę na wypadek upadłości mają sens?
Odpowiedź jest prosta: nie. Zgodnie z art. 83 Prawa upadłościowego:
Postanowienia umowy zastrzegające na wypadek złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości lub ogłoszenia upadłości zmianę lub rozwiązanie stosunku prawnego, którego stroną jest upadły, są nieważne.
Takie postanowienia są wprowadzane do umów przez osoby, które nie posiadają wiedzy prawniczej albo bazują na wzorach umów przygotowanych przez takie osoby. O ile w niektórych sytuacjach nieważne postanowienia umowne mogą mieć sens pod kątem psychologicznym, jak w przypadku dotyczącym kary umownej za opóźnienie w wykonaniu zobowiązania, o tyle nie mają najmniejszego sensu na wypadek postępowania upadłościowego. Postępowanie upadłościowe zasadniczo prowadzi do utraty prawa do zarządzania własnym majątkiem przez upadłego – chyba, że dłużnikowi pozostawiono zarząd własnym majątkiem – i rozdzielenia masy upadłości między wierzycieli. Syndyk zarządzający masą upadłości i spłacający wierzycieli bezwzględnie przestrzega przepisów prawa.
Przepisy dotyczące postępowania upadłościowego są bardzo restrykcyjne. Postępowanie upadłościowe należy prowadzić tak, aby roszczenia wierzycieli mogły zostać zaspokojone w jak najwyższym stopniu, a jeśli racjonalne względy na to pozwolą – dotychczasowe przedsiębiorstwo dłużnika zostało zachowane. Postanowienie umowy, której stroną jest upadły, uniemożliwiające albo utrudniające osiągnięcie celu postępowania upadłościowego jest bezskuteczne w stosunku do masy upadłości.
Wpływ ogłoszenia upadłości na zabezpieczenie w postępowaniu sądowym
Zważywszy na przewlekłość postępowań sądowych bardzo przydatnym rozwiązaniem jest złożenie do sądu wniosku o zabezpieczenie przed złożeniem pozwu, równocześnie z pozwem lub już po wytoczeniu powództwa. Zasadniczo wniosek o zabezpieczenie jest bardo korzystny, niemniej on także nie chroni wierzyciela na wypadek upadłości. Zgodnie z art. 43 Prawa upadłościowego:
Zabezpieczenia zastosowane przez sąd po złożeniu wniosku o ogłoszenie upadłości upadają z dniem ogłoszenia upadłości.
Jak zabezpieczyć się przed upadłością kontrahenta?
Jeśli kontrahentowi bardzo zależy na zabezpieczeniu wierzytelności, pozostaje mu zawarcie umowy z datą pewną. Umowa przeniesienia własności rzeczy, wierzytelności lub innego prawa zawarta w celu zabezpieczenia wierzytelności jest skuteczna wobec masy upadłości, jeżeli została zawarta w formie pisemnej z datą pewną. Ponadto, umowa ustanawiająca zabezpieczenie finansowe na podstawie ustawy z dnia 2 kwietnia 2004 r. o niektórych zabezpieczeniach finansowych dla swojej skuteczności wobec masy upadłości nie wymaga zachowania formy pisemnej z datą pewną.
