Zakaz konkurencji to zobowiązanie umowne, polegające na tym, że zobowiązany w czasie trwania współpracy i zwykle w jakiś czas po jej zakończeniu nie będzie prowadził na własny rachunek lub na rzecz innego podmiotu działalności działalności o charakterze konkurencyjnym. Zakaz konkurencji może zostać zawarty właściwie w umowie każdego rodzaju, np. umowie o pracę, umowie zlecenia, umowie o świadczenie usług czy umowie spółki, niemniej w każdej z tych ze względu na ich specyfikę zakaz ten może być ukonstytuowany w inny sposób. Dziś omówię zakaz konkurencji w umowach, o których przygotowanie najczęściej zwracają się przedsiębiorcy.
Zakaz konkurencji w umowie o pracę
Zakaz konkurencji w stosunku pracy polega na tym, że w zakresie określonym w odrębnej umowie, pracownik nie może prowadzić działalności konkurencyjnej wobec pracodawcy ani też świadczyć pracy w ramach stosunku pracy lub na innej podstawie na rzecz podmiotu prowadzącego taką działalność.
Pracodawca, który poniósł szkodę wskutek naruszenia przez pracownika zakazu konkurencji przewidzianego w umowie, może dochodzić od pracownika wyrównania tej szkody na zasadach określonych w przepisach Kodeksu pracy dotyczących odpowiedzialności pracownika za szkodę wyrządzoną pracodawcy.
Przepisy dotyczące zakazu konkurencji w stosunku pracy stosuje się odpowiednio, gdy pracodawca i pracownik mający dostęp do szczególnie ważnych informacji, których ujawnienie mogłoby narazić pracodawcę na szkodę, zawierają umowę o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy. W umowie określa się także okres obowiązywania zakazu konkurencji oraz wysokość odszkodowania należnego pracownikowi od pracodawcy. Zakaz ten przestaje obowiązywać przed upływem terminu, na jaki została zawarta umowa przewidziana w tym przepisie, w razie ustania przyczyn uzasadniających taki zakaz lub niewywiązywania się pracodawcy z obowiązku wypłaty odszkodowania. Odszkodowanie zaś nie może być niższe od 25% wynagrodzenia otrzymanego przez pracownika przed ustaniem stosunku pracy przez okres odpowiadający okresowi obowiązywania zakazu konkurencji i może być wypłacane w miesięcznych ratach. W razie sporu o odszkodowaniu orzeka sąd pracy.
Jak przygotować zakaz konkurencji w stosunku pracy?
Przygotowanie zakazu konkurencji dla umowy o pracę nie jest szczególnie skomplikowane, wystarczy trzymać się zasad dotyczących zakazu konkurencji w stosunku pracy wskazanych powyżej. Należy dodatkowo pamiętać, że umowy dotyczące zakazu konkurencji w stosunku pracy wymagają pod rygorem nieważności formy pisemnej. W przypadku niezachowania tej formy umowa o zakazie konkurencji będzie nieważna i nie wywoła żadnych skutków prawnych. Zachowanie formy pisemnej pod rygorem nieważności odnosi się także do wprowadzenia zmian w umowie w formie aneksu.
Ile kosztuje złamanie zakazu konkurencji w umowie o pracę?
Najczęstszym pytaniem dotyczącym złamania zakazu konkurencji jest ile mogę na tym zyskać w przypadku pracodawcy, a w przypadku pracownika – ile będzie mnie kosztować złamanie zakazu konkurencji? Nie ma na nie prostej odpowiedzi. Z powództwem o odszkodowanie z tytułu naruszenia zakazu konkurencji wychodzi oczywiście pracodawca jako poszkodowany. To na pracodawcy spoczywa obowiązek udowodnienia powstania szkody oraz wykazania jej wysokości. Odszkodowanie ma na celu zrekompensowanie szkody wywołanej działaniem pracownika, nie może stanowić dodatkowego źródła przychodów dla pracodawcy.
Zakaz konkurencji w umowie zlecenia i umowie o świadczenie usług
W przypadku umowy zlecenia także możliwe jest zawarcie postanowień dotyczących zakazu konkurencji i w wielu przypadkach są one praktycznie tożsame z postanowieniam, które pracodawcy wprowadzając do umów z pracownikami. Jedyną realną różnicą jest to, że w większości tego typu umów realnie zleceniodawca świadczy pracę na zasadach stosunku pracy, mimo iż umowa skonstruowana jest na wzór klasycznego zlecenia, co daje zleceniodawcy pole działania, którego nie miałby jako pracodawca.
Zgodnie z art. 750 Kodeksu cywilnego do umów o świadczenie usług, które nie są uregulowane innymi przepisami, stosuje się odpowiednio przepisy o zleceniu, zatem analogiczne postanowienia dotyczące zleceniodawców mają zastosowanie do umów o świadczenie usług między przedsiębiorcami.
Jak przygotować zakaz konkurencji w umowie zlecenia i o świadczenie usług?
W przypadku zakazu konkurencji w umowie zlecenia lub o świadczenie usług w sposób oczywisty nie mają zastosowania przepisy Kodeksu pracy, w tym dotyczące zakazu konkurencji.
Przepisy dotyczące umowy zlecenia w żaden sposób nie regulują kwestii zakazu konkurencji, niemniej jego zastosowanie jest możliwie na podstawie art. 3531 Kodeksu cywilnego stanowiącego zasadę swobody umów, zgodnie z którym strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego.
Do zakazu konkurencji w umowie zlecenia lub o świadczenie usług nie ma obowiązku zachowania formy pisemnej pod rygorem nieważności, niemniej warto ją zawrzeć w formie pisemnej lub przynajmniej dokumentowej (np. umowie elektronicznej) dla celów dowodowych.
Jak obliczyć odszkodowanie za zakaz konkurencji?
Zasadniczo w przypadku zakazu konkurencji w umowie zlecenia postanowienia umowne regulują zakaz konkurencji w czasie obowiązywania umowy, jak i w jakiś czas po zakończeniu współpracy. To co różni zakaz konkurencji w umowie zlecenia od umowy o świadczenie usług to zwykle wysokość odszkodowania dla zleceniobiorcy i usługodawcy za nieprowadzenie działalności konkurencyjnej. W przypadku umowy zlecenia będącej realnie umową o pracę wysokość odszkodowanie będzie oscylować w wysokości odszkodowania należnego pracownikowi. W przypadku umów o świadczenie usług wynagrodzenie dla usługodawcy, świadczącego usługi w ramach prowadzonej działalności gospodarczej, zważywszy że często stanowi ona główne źródło przychodów, będzie znacznie większe, może wynosić nawet 100% miesięcznego wynagrodzenia otrzymywanego przez usługodawcę w okresie niezbędnym do skompensowania usług jakie były przez niego świadczone, czyli np. zakończenia projektu, dużej akcji sprzedażowej, itp. jeżeli usługodawca prowadzi działalność o wąskiej specjalizacji i każda jego działalność stanowić będzie działalność konkurencyjną.
Ile kosztuje złamanie zakazu konkurencji w umowie zlecenia i umowie o świadczenie usług?
Zleceniodawca, który poniósł szkodę wskutek naruszenia przez zleceniobiorcę lub usługodawcę zakazu konkurencji przewidzianego w umowie, może od niego dochodzić wyrównania tej szkody na zasadach ogólnych Kodeksu cywilnego, dotyczących odpowiedzialności za szkodę. W tym przypadku nie będą miały zastosowania przepisy Kodeksu pracy. Przede wszystkim należy pamiętać – jak w przypadku umowy o pracę – to zleceniodawcy spoczywa obowiązek udowodnienia powstania szkody oraz wykazania jej wysokości, a odszkodowanie ma na celu rekompensatę powstałej szkody, a nie dodatkowego źródło przychodu, umożliwiające bezpodstawne wzbogacenie się kosztem usługodawcy i zleceniodawcy.
