Zasady współżycia społecznego to jedne z podstawowych zasad prawa zobowiązań i zasad zawierania umów. Wbrew temu co mogłoby się wydawać, zasady współżycia społecznego to nie nieprecyzyjne zasady, które nakazują zawierać uczciwie umowy, ale realnie nie mają na nie żadnego wpływu. Otóż nie. Zasady współżycia społecznego są bardzo istotne i mimo tego, iż są skonstruowane dosyć ogólnie, są niezmiernie ważne, a umowa niezgodna z zasadami współżycia społecznego jest nieważna z mocy prawa.

Czym są zasady współżycia społecznego?

Zasady współżycia społecznego zostały uregulowane w art. 5 Kodeksu cywilnego. Zgodnie z tym przepisem:

Nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony.

Zgodnie z art. 58 § 2 Kodeksu cywilnego:

Nieważna jest czynność prawna sprzeczna z zasadami współżycia społecznego.

Zasady współżycia społecznego w orzecznictwie

Orzeczeniem z dnia 15 lutego 2017 r. w sprawie o sygn. akt II CSK 236/16 Sąd Najwyższy doprecyzował charakter i możliwość stosowania zasad współżycia społecznego.

Zgodnie z art. 5 k.c. nie można czynić ze swego prawa użytku, który byłby sprzeczny ze społeczno – gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego. Wykonywanie prawa podmiotowego w sposób sprzeczny z tymi kryteriami jest bezprawne i z tego względu nie korzysta z ochrony jurysdykcyjnej. Norma zawarta w tym przepisie ma charakter wyjątkowy i może być stosowana tylko po wykazaniu wyjątkowych okoliczności, w sytuacji, gdy w inny sposób nie można zabezpieczyć interesu osoby zagrożonej wykonaniem prawa podmiotowego przez inną osobę (zob. orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 17 października 1969 r., III CRN 310/69, OSNCP 1970, nr 6, poz. 115) oraz w tych szczególnych przypadkach, w których wykorzystywanie uprawnień wynikających z przepisów prawa prowadziłoby do skutku nie aprobowanego w społeczeństwie ze względu na przyjętą w społeczeństwie zasadę współżycia społecznego.

Zasady współżycia społecznego to pojęcie niedookreślone, nieostre, a powoływanie się na sprzeczność z zasadami współżycia społecznego powinno wiązać się z konkretnym wykazaniem o jakie zasady współżycia społecznego w konkretnym wypadku chodzi oraz na czym polega sprzeczność danego działania z tymi zasadami. Taki charakter klauzul generalnych zawartych w rozważanym przepisie nakazuje ostrożne korzystanie z instytucji nadużycia prawa podmiotowego jako podstawy oddalenia powództwa, a przede wszystkim wymaga wszechstronnego rozważenia okoliczności, aby w ten sposób nie doprowadzić do podważenia pewności obrotu prawnego. Zasadą bowiem jest, że ten kto korzysta ze swego prawa postępuje zgodnie z jego społeczno-gospodarczym przeznaczeniem i zasadami współżycia społecznego¹.

Zasady współżycia społecznego w praktyce

Zasady współżycia społecznego oraz zasada społeczno-gospodarczego przeznaczenia prawa to klauzule generalne i same z siebie nie przyznają praw podmiotowych. Zasady współżycia społecznego oraz zasada społeczno-gospodarczego przeznaczenia prawa mają zastosowanie do wszystkich umów, wszystkie umowy muszą być zawierane i wykonywane z poszanowaniem tych zasad, niemniej skuteczne powoływanie się na te zasady powinno mieć charakter wyjątkowy.

W praktyce często jest tak, że jeśli umowa zawarta bez rozwagi, bez konsultacji prawnika a w czasie jej wykonywania okazała się być bardzo niekorzystana, jak w przypadku opisywanych przeze mnie spraw pokrzywdzonych najemców w galeriach handlowych, i nie ma w niej żadnych postanowień korzystnych dla przedsiębiorcy, powołanie się na zasady współżycia społecznego może być jego ostatnią i skuteczną deską ratunku.

Jeśli zawarłeś umowę, która jest dla Ciebie bardzo niekorzystna i wydaje Ci się, że może być niezgodna z zasadami współżycia społecznego, napisz do mnie na kontakt@mecenasbiznesu.pl. Posiadam duże doświadczenie w procesach cywilnych i gospodarczych, udało mi się wygrać sprawy dla klientów właśnie dzięki oparciu strategii procesowej o zasady współżycia społecznego

1. http://www.sn.pl/sites/orzecznictwo/Orzeczenia3/II%20CSK%20236-16-1.pdf